Тарих жолдары: Исахан СЫРГАБАЕВ, 2007-2016 және 2018-2022 жылдары «АлЭС» АҚ 1-ЖЭО және 2022-2024 жылдары «БЖК» директоры

Мен өмір бойы энергетикада жұмыс істеймін, бұл мамандық – менің өмірім деп айтуға да болады. 2024 жылы мен 42-ші рет кәсіби медициналық тексеруден өттім. Энергетикаға келгеніме қырық жылдан асса да, осы мамандықтағы алғашқы қадамдарым әлі есімде қалған. Бізді бұл жұмысқа қалай дайындағаны, жауапкершілікке қалай үйретіп, оған құрметпен қарауға тәрбиелегені әлі есімде.

80-жылдардың басында, 2-ЖЭО-да кәсіби жолымды бастағанда, мен ауысым бастығына тек қазандық машинисі лауазымына 17 рет емтихан тапсырдым. Мен ол кезде көмекші жабдықтың қараушысы едім, бірақ аға машинист Вержук Валерий Иванович қандай да бір себептермен мені қазандық машинисіне дайындауды шешті. Содан, 17-ші реттен кейін ғана ол цех бастығы мен орынбасарына: «Міне, Исахан, ол тек шолушы ретінде ғана емес, сонымен қатар қазандық машинисі және аға машинист ретінде де жұмыс істей алады», – деді. Олар мен станцияға келгенге дейін қызметкерлерді қатаң дайындаған дейді.

Бұл жақсы мектеп және біз мұндай тәсілдерді «АлЭС» АҚ-да сақтадық. Бізде қазір де мамандар даярлау жоғары деңгейде. Біз кең ауқымды мамандарды даярлаймыз, өйткені энергетик болып турбинист, қазаншы, электрик, БӨҚшы, режимші болуы мүмкін…

Үміткер алдымен тағылымдамадан өтеді, содан кейін емтихан тапсырады. Егер ол сәтсіз тапсырса, тағылымдамаға қайтадан оралады. Біз кадрларды дайындаудың қатаң жауапты тәсілдерін сақтадық. Емтиханды тапсырғаннан кейін жас маманға қайта таспыруға уақыт беріледі. Тәлімгердің тағылымдамадан өтушіге жауапты екендігі туралы тиісті өкім шығарылады. Содан кейін апатқа қарсы жаттығулар жүргізіледі. Егер тағылымдамашы барлық кезеңдерден өтпесе, онда олар оны ғана емес, тәлімгерді де нашар дайындағаны үшін тәртіптік жазаға тартады.

Мен 2-ЖЭО-да қараушы, машинист, цех басшысы болып жұмыс істеген кезімде, «Алматы Энерго» құрамына кіретін станцияларда өте үлкен жұмыстар, оның ішінде жаңғыртулар, жаңа құрылыстар жүргізілді. Сол жылдары химия цехының жаңа ғимараты салынды, жаңа жабдықтар жеткізілді, шикізат көмір бункерлері қайта жаңартылды…

Дәл осы 2-ЖЭО-да мен өзімнің негізгі жолымды және кәсіби қалыптасуымды өткердім, бас инженер лауазымына дейін көтерілдім. 2-ЖЭО – бірегей нысан. Оның ерекшелігі – станция 12 метрге дейін көмілген. Мұндай әлемнің еш жерінде жоқ. Бірақ энергетикада үйрену де, жұмыс істеу де оңай емес. Шынымды айтсам, мен бірнеше рет жұмыстан шыққым келді, бірақ Валерий Ивановичтің арқасында мен 2-ЖЭО-да қалып, кәсіби түрде өстім. Сондықтан болар, 2007 жылдың 15 ақпанында «АлЭС» АҚ құрылған кезде мені 1-ЖЭО директоры лауазымына ауыстырды, онда мен 2022 жылдың мамырына дейін қысқа үзіліспен жұмыс істедім. Менде осы станциямен байланысты өмірдің өте жарқын және қызықты беттері бар.

2010 жылы біз 1-ЖЭО-ның 75 жылдығына, ал 2015 жылы – 80 жылдығына арналған іс-шара өткізгеніміз есімде. Бұл оқиғалар адамдарды, әсіресе мұнда ұзақ жылдар бойы жұмыс істеп, тұтас бір энергетиктер әулетін құрған энергетика ардагерлерін жігерлендірді.

1-ЖЭО тек Алматыда ғана емес, сонымен қатар Қазақстандағы ең көне станциялардың бірі. Республиканың ең көне ЖЭО-сы – Балқаш және Өскемен. Бірақ, дәл осы Алматы 1-ЖЭО-де Қазақстанның энергетика саласы үшін кадрлар даярланатын болып шықты. Дәлірек айтқанда, біз оларды өзіміз үшін дайындадық, бірақ адам бізде 2-3 жыл жұмыс істейді, тәжірибе жинайды, содан кейін оны басқа аймақтарға немесе басқа салаларға тартып алып кетеді. Мұнай өндіру және газ өнеркәсібі сияқты.

1-ЖЭО-де шешуге тура келген маңызды мәселелердің бірі – станцияның экологиялық таза деңгейін арттыру. ХХ ғасырдың 30-шы жылдарының басында қаланың шетінде станция салынған кезде, бұл тақырып күн тәртібінде болмады. Бірақ уақыт өте келе ЖЭО қала орталығында қалды. Сондықтан біз әріптестерімізбен бірге экологиялық мәселелерді шешу үшін күл ұстайтын қондырғыларды жаңғыртудан бастадық. Сол кездегі айқын әрі тиімді шешім күл ұстау деңгейі жоғары – 99,4% дейінгі 2-буын эмульгаторларын орнату болды. Бұл жұмыстарға кететін шығын сол кездері үлкен болатын. Бірақ біз мұны істей алдық.

Станцияны басқарған кездегі тағы бір мәселе – Ұлжан ауылында орналасқан күл үйіндісін тез толтыру болды. 2007 жылы біз әлі көмірмен жұмыс істеген кезде күл үйіндісінің құрылысы өмір мен өлім мәселесі болды. Мәселе былай тұрды: егер біз күл үйіндісін салмай, тостағанды босатпасақ, онда біз 1-ЖЭО-ны тоқтатуыңыз керек еді. 2007 жылға дейін Алматы Мәслихаты жазғы уақытта көмірмен жұмыс істеуге рұқсат бермеді (осы маусымда газдың артық мөлшері пайда болады және технология оған жұмыс істеуге мүмкіндік берді), бірақ 15 қазаннан 15 сәуірге дейін біз оны пайдалана алдық. Демек, күл келді, сондықтан бізге 2-ЖЭО алаңына миллиондаған текше метр күл шығаруға, күл үйіндісінің аумағын қалпына келтіруге тура келді.

Содан кейін АлЭС басшыларымен және қызметкерлерімен бірге біз 2-ЖЭО ауданына күлді шығаруға, экология мен жаңғыртуға байланысты басқа да мәселелерді шешуге рұқсат құжаттарын алдық. Ал күл үйіндісін салуға республикалық бюджеттен миллиардтаған теңге бөлінді.

Содан кейін біз күл үйіндісін салған кезде ол бірнеше жыл бойы жұмыс істеді. Бірақ станция кейіннен толығымен газдандырылғандықтан, 2017-18 жылдары біз станциядағы қалған көмірді жағып жібердік.

Осы мәселені шешкеннен кейін басқа сипаттағы күрделі мәселелер туындады. Газға көшу 1-ЖЭО үшін отын-көлік цехының қажет болмауына әкелді. Отын түрінің өзгеруі қолда бар қуатты жабдықтардың, конвейерлердің, ұсатқыштардың, бульдозер паркінің, қазандық цехының, шаң дайындау жүйесінің көптеген түрлеріне қажеттіліктің жойылуына әкелді. Бұл бір жағынан жақсы болды, өйткені мұның бәрі үлкен қаржылық шығындарды, жыл сайынғы күрделі жөндеуді қажет етті. Енді қаражат басқа міндеттерге бағытталды.

Бірақ, екінші жағынан, ескірген технологиялар мен материалдық ресурстар қажетсіз болып қана қоймай, қайта құру нәтижесінде босатылған қызметкерлерді жұмысқа орналастыру міндеті туындады. Ал бұл – отын-көлік және қазандық цехтарының 130-ға жуық адамы. Олардың көпшілігі көп жылдық тәжірибесі, жоғары еңбекке қабілеттілігі және жауапкершілігі бар кәсіпқойлар болды. Сондықтан біз үшін бұл жаңғыртудың ең маңызды міндеті адамдарды жұмысқа орналастыру болды. Бұл мәселені Басқарма Төрағасынан бастап бүкіл АлЭС шешті. Компания қызметкерлерді сырттан жұмысқа қабылдауға мораторий жариялады. Нәтижесінде біз адамдардың бір бөлігін Каскад ГЭС-ке орналастырдық. Қызметкерлердің негізгі бөлігі 2-ЖЭО мен ӨЖК-ға, 2-ЖЭО-ға кетті, кейбіреулері Қапшағай ГЭС-ке жұмысқа орналасты. Осылайша, біз бұл мәселені сәтті шештік және ешкім жұмыссыз қалмады.

Мен бар кезде 2-ЖЭО-дан жылу қабылдау пунктін салу туралы шешім қабылданды. Бұның мақсаты 1-ЖЭО арқылы қалаға станцияның артық жылуын жіберу болды. Қалаға жылу жеткізудің үнемді, қалыпты жұмыс режимін жүргізу үшін бізге жылу қабылдау пункті қажет болды. Осы мақсатта біз екі станцияны диаметрі 1 метр құбырлармен қоршауға мүмкіндік беретін жобаны жүзеге асырдық. Шешім 1-ЖЭО ерекшелігіне байланысты болды, өйткені бұл станциядан қаланың барлық бөліктеріне құбырлар таралады. Біз бұл жобаны 2012 жылы жүзеге асырдық, енді 2-ЖЭО-дан шыққан жылу 1-ЖЭО-ға түседі. Біз жылудың бір бөлігін 2-ЖЭО-ға қайтадан қайтарамыз. Онда ол қажетті температураға дейін жылытылып, құбырлар арқылы жылу айналымы жалғасуда.

Бұл Кеңес дәуіріндегі жоба болды. Ол 2-ЖЭО-дегі құлыпталған қуатты тиімдірек пайдалануға бағытталған, бұл экономикалық жағынан тиімді болды. Бірақ содан кейін, 90-шы жылдары жобаны жүзеге асырудың қаржылық мүмкіндігі болмады. Мұндай жұмыстарды қаржыландырудан бөлек, біз айлар бойы жалақы да алмадық. Сондықтан идеяны іске қосқаннан кейін Алматы әкімдігі, «Самұрық-Энерго» АҚ және «АлЭС» АҚ қаржы қаражатын тауып, осы бағдарламаны жүзеге асырды.

Бұл міндетті шешуге кезінде қаланың энергия көздерін «АлЭС» АҚ-ға біріктіру, заңды тұлға құру туралы шешім қабылданғаны да ықпал етті. Мұндай тәсіл өндірістік проблемаларды, сондай-ақ қаржыландыру мәселелерін кешенді шешуге мүмкіндік береді.

Мен 2011 жылы директор бола отырып, станция аумағына кіре алмаған кездегі қызықты оқиға есімде қалды. Сол күні АҚ және ТЖ қатысуымен жаттығулар өткізілді, барлық қызметтер, патрульдік машиналар келді. Ал мені кіре берісте тоқтатып тастады, себебі мен өз қызметтік куәлігімді машинада қалдырған болатынмын. Нысанға ТЖ Министрі В.Божко, Министрдің орынбасары Петров келді, сондай-ақ Алматы қаласы әкімінің орынбасары М. Мукашев қатысты, мен ол жаққа жетуім керек, бірақ қалай! Жібермейді – кіруге болмайды!

Жақсы, сосын станциядағы «Күзеттен» біздің жігіттер жүгіріп шығып, менің өзім екенімді дәлелдеді, тек сонда ғана полиция қызметкерлері мені өткізді! Осындай көптеген қызықты сәттер болды. Бірақ, екінші жағынан, бұл адамдардың өз міндеттерін орындауға қаншалықты жауапты екенін көрсетті. Кейіннен осы білімдер мен алгоритмдер бізге кейіннен: пандемия кезінде де, қантар кезінде де қажет болды деп айта аламын.

Бұл біз үшін қиын сынақтар болды. Сонымен, пандемия кезінде көптеген қызметкерлер жұмыс ауысымына бара алмай, жұмыс істеген әріптестерін ауыстыра алмады. Ал олар өз кезегінде үйге қайтады, өйткені олардың көпшілігі қала сыртында тұрады! Содан кейін біз кезекші машинаны, сондай-ақ жеке автокөліктерді жедел дайындадық, жол жүруге рұқсаты бар мәселелерді шештік. Қызметкерлер бізге олардың қайда екенін айтып отырды, ал біз оларды алып кетіп отырдық, сонымен қатар ауырған қызметкерлердің орнына олардың жұмысын орындай алатын қызметкерлерді іздедік.

…Бір кездері станцияның жасын ескере отырып, мен – 1-ЖЭО-ның атасы екенімді айттым. Ол кезде мен жас директор болсам да, АлЭС-тің басқа кәсіпорындарының директорлары менен үлкен болды. Осылайша, Каскад ГЭС-ті Мукаев Болат Уалиханович басқарды, 3-ЖЭО-да – Карпов Дмитрий Павлович, Қапшағай ГЭС-та – Казначеев Василий Васильевич директор болып жұмыс істеді, бірақ мен оларға «Сендер менің балаларымсыңдар» деп әзілдеп айтып отыратынмын. Өйткені олардың кәсіпорындары 1-ЖЭО-дан кіші. Ал, 80-ші жылдары басқарған 2-ЖЭО және ӨЖК басшыларына мен: «Сендер менің немерелерімсіңдер! Аталарыңа қарсылық білдірмеңдер, мені құрметтеңдер!» деп айтатынмын.

Бүгін мен өз жұмысымның қалаға, жерлестеріме пайдасын тигізгеніне қуаныштымын және мақтан тұтамын. Мен жас энергетиктермен тәжірибе бөлісіп, оларға өз білімімді жеткізе алғаныма қуаныштымын. Менің кәсіби тағдырыма көптеген талантты энергетиктер қатысқанына қуаныштымын. Олардың қатарында Вержук Валерий Иванович, өз уақытында 2-ЖЭО-ны басқарған Оразбаев Бырлык Есиркепович, ұзақ уақыт «АлЭС» АҚ басқарған Мухамед-Рахимов Нурлан Тауфикович, «Самұрық-Энерго» АҚ Басқарма Төрағасы Тютебаев Серик Суинбекович…. Біз олармен әр кездедері жұмыс істедік, олардың көпшілігінен мен көптеген кәсіптерді үйрендім. Сондай-ақ менің тәлімгерлерім ретінде Торламбаев Валерий Сауранович және Календарев Ахат Нихатович болды.

Бір кездері, мен Қазақстанның үздік энергетиктерінің бірі – өзі басқарған 1-ЖЭО станциясына Оразбаев Бырлык Есиркеповичтің есімін беру жақсы болар еді деп ойлайтынмын. Өйткені, ол станцияға жас кезінен келді, қараушы болды, содан кейін машинист, ауысымның аға бастығы болды, ӨТҚ-ны басқарды, Бас инженер болып жұмыс істеді. Оның ұжымы Энергетика тарихында алғаш рет станция директоры ретінде сайлады. Оның Алматы энергетикасына қосқан үлесі орасан зор. Мен бұл мәселені көптеген жылдар бойы қозғап жүрдім және бұл идеяның кәсіби ортада қолдау тапқанына қуаныштымын. Ал бүгін 1-ЖЭО оның есімімен аталады! Менің ойымша, бұл тек энергетиктердің өздері үшін ғана емес, оның дамуына үлес қосқан адамдарды бағалайтын ел үшін де маңызды деп ойлаймын.