Парниктік әсер. 1,5°C: Бір жарым Цельсий градусы нені білдіреді және ол неліктен маңызды
2024 жылы Жердің орташа температурасы алғаш рет индустрияға дейінгі деңгейден 1,5°С жоғары көтерілді.
Бұл бір мезгілде физикалық шындық та, символдық шок та. Әлем адамзат үшін қауіпсіз аймақ деп саналатын нәрсенің соңына жақындап келеді.
Әрине, климат үнемі өзгеріп отырады және бұрын Жер жылынуды да, қатып қалуды да басынан өткерді. 4,5 миллиард жыл ішінде жер беті қазіргіден әлдеқайда жылы және суық болды. Алайда, жаһандық температураның барлық мәндерін бір таймлайнда жинасақ та, өсу жылдамдығы ешқашан соншалықты жоғары болмағанын көруге болады. Сарапшылардың пікірінше, климаттың өзгеруіне атмосферадағы парниктік газдардың шоғырлануы үлкен үлес қосады.
БҰҰ Бас хатшысы Антониу Гутерриш температуралық рекордты «климаттық күйреу» деп атады. «Біз осы өлімге апаратын жолдан кері қайтуымыз керек және уақыт жоғалтпауымыз керек», – деп мәлімдеді ол өзінің жаңа жылдық жолдауында, елдерді 2025 жылы ғаламшарды ысытатын парниктік газдар шығарындыларын қысқартуға шақырды.
1,5°С жылыну кезінде планета қазірдің өзінде жойылып бара жатқан коралл рифтерінің 70-90% жоғалтады. Бұл пайыз миллиондаған мұхиттық тіршілік иелері үшін апатты болуы мүмкін, бірақ ұзақ мерзімді перспективада экожүйелерді құтқару мүмкіндігі сақталады. Егер Жер 2 градусқа жылынса, рифтердің 99%-ы жойылып, мыңдаған жануарлар түрлерінің жойылуына әкеледі.
Ақ аюлар мен солтүстік жануарлардың басқа да түрлері табиғи емес жағдайларда өмір сүру үшін күресуге мәжбүр болады. Зерттеулер көрсеткендей, жердің 1,5 градус қызуы кезінде 2300 жылға қарай теңіз деңгейі 1 метрге көтеріледі. Бұл ретте Гренландия мен Батыс Антарктиданың мұз бетінің бұзылу қаупі жоғары. Егер температура тез көтерілсе, бұл мұз еріп, теңіз деңгейі 200 жылда 2 метрге дейін көтеріледі. Жыл сайынғы су тасқынына миллиондаған адам тап болады, жағалаудағы қалалардың көптеген тұрғындары көшу туралы ойлануға тура келеді.
2015 жылы Париж климаттық келісімі қабылданды. Ол парниктік газдар шығарындыларын айтарлықтай азайтуға және жаһандық температураның көтерілуін шектеуге бағытталған. Оған қол қойған елдер ғаламшардағы орташа температураны 2°C-тан төмен ұстап тұруға және температураның 1,5° C шегінде көтерілуіне күш салуға міндеттенеді. Қазақстан климат жөніндегі Париж келісіміне 2016 жылдың 2 тамызында Нью-Йорктегі БҰҰ штаб-пәтерінде қол қойды.
Қазақстандағы климат қалай өзгеруде
Қазақстан планетаның қалған бөлігінен екі есе жылдам қызып жатыр: бізде 1976 жылдан бері температура әр 10 жыл сайын 0,36°C-қа, ал бүкіл әлем бойынша орта есеппен 0,19°C-қа көтеріледі. Осыған қарамастан, аяз да табиғи түрде болып жатады. Жылдық орташа температураның жоғарылауы кері аяздың пайда болу қаупін жоймайды, кейде тіпті күшейтеді, бұл, әрине, ауыл шаруашылығына өте жағымсыз әсер етеді. Бұл тәуекелге бейімделу өте қиын.
Қазақстандағы климаттың өзгеруіне елдің еуразиялық құрлықтың орталығында орналасуы, мұхиттардан едәуір қашықтықта орналасуы және тұтастай алғанда солтүстік жарты шар мен жер шарына қарағанда едәуір қарқынмен жылынуы да әсер етеді.
Қазақстандықтар климаттың өзгеруінің көптеген салдарларына тап болуда: көктемгі су тасқыны, жиі жер сілкінісі, құрғақшылықтан мал өлімі және өзендердің тайыздануы.
Ауыл шаруашылығы қиындықтарға тап болады: жердің тозуы мен эрозиясы белгілі бір дақылдарды өсіруге мүмкіндік бермейді, жануарларға арналған жайылымдар қысқарады.
Күн сайын өсіп келе жатқан климаттың өзгеруі проблемасының маңыздылығы парниктік газдар шығарындылары мәселелеріне мұқият назар аударуды талап етеді.
Көміртекті реттеумен байланысты тәуекелдерді тиімді басқару және парниктік газдар шығарындыларының тікелей және жанама қызметіне байланысты бағалауды жүргізу өнеркәсіптік кәсіпорындардың қызметін жоспарлау кезінде парниктік газдар шығарындыларын төмендетуге, тиісінше Жердің орташа температурасының өсуін баяулатуға бағытталған маңызды аспектілер болып табылады.