Тарих жолдары: Тұрсын Мұқарамқызы ЖАҚҰПОВА, 1-ЖЭО кәсіподақ комитетінің төрайымы. Б.Оразбаева
«Мен өткен ғасырдың 80-жылдары ЖЭО-1-ге отынмен қамтамасыз ету жөніндегі слесарь болып жұмысқа орналастым. Ол кезде мұнда орталық электр станциясының құрылысына қатысқан немесе оның құрылысының қалай жүріп жатқанын көрген жұмысшылар әлі де бар еді. Солардың бірі құрылыс алаңын бала кезінде өз көзімен көрген Мария Максимовна КАТАЕВА.
Қазақтың «асар» деген жақсы әдет-ғұрыптары бар, адамдар жиналып, көршілеріне немесе ауылдастарына тегін көмек көрсетеді. Мысалы, өрттен кейін немесе үй салу кезінде. Ал Мария Максимовна еске алғанындай, станция құрылысы кезінде жақын ауылдардан қазақтар отбасымен, арбамен келіп, құрылысшыларды тамақтандыратын. Барлығы вокзалдың үйлеріне жарық беруін күтті.
Әйелдер ас әзірлеп, ерлер іргетасын қолмен құйып… Тіпті балалар да су тасып көмектесті. Мария Максимовна: «Ол кезде барлығында шыны шамдар ілінетінін білдік! Барлығына жарық болады, шамдарды тазалаудың қажеті болмайды. Балалар бұған қуанды, өйткені олар үнемі керосин шамының әйнегін күйеден тазартып отыруы керек еді, ал ата-аналары оларға мұндай шамдар болмайды деп түсіндірді».
Мария Максимовна 1-ЖЭО-да зейнеткерлікке шыққан кезде де жұмыс істеді, онымен жиі араласатынбыз. Сол кездерді еске алып, ол кезде көмір мен күл арбамен тасымалданғанын, жанатын көмірдің атқа жиі түсетінін айтты…
Сосын соғыс басталып кетті. Соғыс кезінде олар үздіксіз жұмыс істеді, бәрі кетуге қорқады, өйткені ол кезде өте қатаң тәртіп болды …
Мен жанармаймен қамтамасыз ету жұмысын бастадым. Бұл станцияда электр энергиясын өндіру процесінің басталуы. Бұл кезеңде отын жеткіземіз, бункерлерді шикі көмірмен толтырамыз… Бұл химиялық су режимі деп аталатын болды. Осындай дайындықтан кейін химия цехы қазандықтарға отын дайындайды.
Дене белсенділігі тұрғысынан бұл жұмыстың ең қиын кезеңі болса керек. Дегенмен мұнда жасы үлкен әйелдер жұмыс істейтін. Олардың стандарты 7 тонна көмір тиеу болатын, бірақ одан да көп болуы мүмкін еді. Мысалы, бізде Зина болды, оның көзі өте нашар көретін. Ал қабылдағышқа құйылған көмірдің көлемінен қателеспес үшін, ол қолын қабылдау гильзаларына (дроссель) – көмірді толтыруға арналған арнайы құбырға түсірді, оның астында қойма бар. Көмір тігінен бір жерге құлап, сосын тартып алуға тура келді. Сонымен, Зинаның саусағының ұшы көмірге тиген кезде, ол толтыруды бәсеңдете бастайды. Өйткені, егер ол тиіп кетсе, бұл біз қазірдің өзінде «жығыла» бастағанымызды білдіреді. Яғни, құбыр бітелуге жақын.
Көмір жыл мезгіліне қарамастан – жазда да, қыста да келді. Бірақ 43 вагонды түсіру үшін әйелдерге 2,5-3 сағат уақыт берілді. Маған конвейердің бойымен жүгіруге тура келді, өйткені Зина апай немесе Соня апай жіберіп алса, онда 120 тонна көмірдің бәрі сонда болар еді. Ал дер кезінде жауап бермегендіктен эструс бітеліп қалды.
Конвейер желісінің бойында осындай 5-6 ағын бар. Бірінде мен қажетті көлемді жинадым, келесі жылуды көмір қабылдауға жүгіріп, беру керек. Осы кезде бульдозер жанармайдың келесі партиясын орналастыру үшін оны тартып ала бастайды. Ол оны тартып жатқанда, сіз өте тез артқа жүгіруіңіз керек. Сондықтан сіз жылуды жоғалтпау үшін қабылдағыштар арасындағы сызық бойымен секіресіз.
Бұл жанармаймен қамтамасыз ету аймағындағы жұмыс өте ауыр болды, мүлдем әйел емес. Бірақ сонда да біз әйелдер болып қалдық және жақсы нәрселерді таптық. Конвейерлердегі роликтерді маймен майлағанымыз есімде, содан кейін қолымыздың терісі жұмсақ болды. Сол кезде бұл біздің көмірге арналған алғашқы косметикалық өніміміз деп әзілдейтінбіз…».