Тарих жолдары: Мақсат Нұрахметұлы АСТАУБАЕВ, Б.Оразбаев атындағы 1-ЖЭО бас инженері
Сонау 2008 жылы, бесінші курс студенті бола тұра, 1-ЖЭО-ға турбиналық цехтың 4-разрядты қараушы-машинисі ретінде жұмысқа орналасқан болатынмын. Бұл кезде аталған өндірісте менің он курстасым жұмыс істейтін. Қызыққа толы 10 ай ішінде менің кәсіп бойынша 4-разрядты машинист қызметінен бастап 7-разрядты аға машинист қызметіне дейінгі өсуім өте шықты. Бұл мен үшін өмірімнің ұмытылмас кезеңі болып табылады.
Сол жылдары жедел персоналдың жетіспеушілігі қатты сезілетін және жоғары бейінді білімі бар мен үшін сызбаларды, өндірістік нұсқаулықтарды, салалық нормалар мен қағидаларды түсіну соншалықты қиынға соқпады. Дегенмен «кемелденудің шегі жоқ» дейді ғой. Біздің кәсібіміз мамандығың бойынша біліміңнің болуына қарамастан, оның деңгейін үнемі арттырып, оқудан өтіп отыруды және бірінші кезекте тәжірибеңнің болуын талап етеді.
Сондықтан да жас мамандарға тәжірибесі неғұрлым молырақ тәлімгерлер бекітіледі. Бүгінгі таңда мен осы өндірісте өзімнің қыруар еңбегімді жұмсаған, қызығы мол және мен үшін өте маңызды болып табылатын он алты жылды өткерген екенмін. Әрине маған бекітілген тәлімгерлер көп болатын, солардың ішінен үш маманды ерекше бөліп айтар едім. Есімде айрықша сақталған тәлімгерім, былайша айтқанда, мен үшін «Гуру» болып табылатын Борис Петрович Суминов. Ол кісі турбиналық цех ауысымының бастығы болып жұмыс істеді.
Бұл – менің еңбек жолыма алғаш рет бастама берген, қандай да бір жағдайда жұмысты қарай істеу керектігін үйреткен адам. Ол өзінің баға жетпес мол тәжірибесімен бөлісіп, маған жылдар бойы жинаған білімін табыстаған болатын. Екінші тәлімгерім – Мәулен Тұлпарұлы Итенов. Ол кісі 10 жылдан астам уақыт бойы цех бастығының пайдалану жөніндегі орынбасары болып еңбек етті. Қызметінен кетуге қатысты шешімін қабылдаған кезде орнына мені тағайындаған болатын.
Үшінші тәлімгерім – 1-ЖЭО бас инженері лауазымында 18 жылдық еңбек өтілі бар басшы Алексей Андреевич Ким. Мен осындай жақсы адамдардың, өз ісінің тамаша білгірі болып табылатын мамандардың арқасында көп нәрсені үйреніп, кәсіби және мансаптық өсудің барлық сатысынан өттім.
2011 жылы турбиналық цех ауысымы бастығының міндеттерін атқарушы ретінде тағайындалдым. Ал 2012 жылы 2-ЖЭО-дан жылуды қабылдайтын нысанның құрылысы басталған кезде мені құрылысты алып жүретін куратор ретінде тағайындады. Ол кезде небәрі 24 жаста ғана болатынмын. Бірақ қорқынышқа берілмей, бар ынтаммен өзімнің осы бағыттағы жолымды бастап кеттім.
Жарты жыл бойы мен жобаның технологиялық бөлігіне жетекшілік еттім – жедел басқару бойынша жұмыстарды ұйымдастыру, жеке және функционалдық сынақтарды өткізу, кешенді сынау және т.б. Мердігер ұйымның қызметкерлерімен бірлесіп бағдарламалық қамтамасыз етуді әзірлеуге, сондай-ақ технологиялық процестерді басқарудың автоматтандырылған жүйесін іске қосу-баптау процесіне қатыстым. Содан кейін, 2014 жылы маған турбиналық цех бастығының пайдалану жөніндегі орынбасары лауазымы ұсынылды. Өзім үшін әр түрлі жаңа қызықты іспен айналыстым және әр уақытта өз орнымда екенімді түсіндім. Осы мамандықты таңдағаныма ешқашан өкінген емеспін. Кейіннен мен электр станциясының ауысым бастығы, бас инженердің орынбасары лауазымдарында 7 жыл жұмыс істедім, ал 2023 жылдың мамырында 1-ЖЭО өндіріс департаментінің бас инженері болып тағайындалдым.
«АлЭС» АҚ-дағы тәлімгерлік – бұл көпжылдық дәстүр, оны қазір компания басшылығы қолдайды. Өйткені, әрқайсымыз тәлімгер бола аламыз. Тек инженерлік-техникалық қызметкерлер ғана тәлімгер болып қана қоймай, қарапайым жұмыскерлер де тәлімгерлік жолында жастарға тәжірибе мен білім бере алады. Бізде өз қалауы бойынша жастарға көмектесетін, оларға мамандықтың негіздері мен құпияларын үйрететін көптеген мамандар бар.
Шын мәнінде, бірінші Алматы ЖЭО ауқымына қатысты өз әсерлеріммен бөліскім келеді. Оның ауданы отыз төрт гектарды құрайды. Көп адамдар Б.Оразбаев атындағы 1-ЖЭО-ның – Алматыдағы ең көне электр станция екенін білмейді. Оның құрылысы 1932 жылы басталды, алғашқы қондырғы 1935 жылы өндірістік жүктемеге қойылды. Станция аумағында сол жылдары жасалған жабдықтар, ғимараттар мен құрылыстар осы күнге дейін жұмыс істеп тұр.
ЖЭО-ға келушілердің көбі, жетпісінші жылдардың басында жетілдірілген, біздің көше сағаттарына таңданыс білдіреді. Бұл аумақта осы сағаттың үшеуі қалды, өйткені жақында олардың отыз «бауырластары» – көше және ішкі сағаттар қазіргі заманға сай ауыстырылды. Негізгі эталондық сағаттары орнатылған «байланыс торабы» туралы айта кету керек – олар басқа сағаттарға қозғалыс ырғағын береді. Сонымен қатар, орталықтандырылған сағаттар өрт қауіпсіздігі бойынша реттеледі.
2017 жылы Алматы қаласы мәслихатының шешімімен 1-ЖЭО экологиялық таза табиғи газға көшті, ал станцияда шығарындылар жоқ деседе болады. Резервтік отын М-100 маркалы мазут. 2023 жылы 1-ЖЭО шығарындыларының стационарлық көздерінде, яғни түтін құбырларында атмосфералық ауаға эмиссияларын бақылау мен қадағалаудың автоматтандырылған жүйесі орнатылды.
Бұл елдің экологиялық заңнамасының талаптарына сәйкес келетін экологиялық қауіпсіздікті арттыру мақсатында маңызды қадам болды. Енді экологиялық мониторинг тұрақты және үздіксіз жүргізілуде.
Біздің электр станциямыз бірегей және ерекше, өйткені бүкіл Қазақстанда және ТМД елдерінде ол конденсациялық турбиналары бар, бірақ айналымдағы суды салқындату үшін мұнаралары салқындатқысы жоқ жалғыз ЖЭО болып табылады. Бұл дегеніміз, бу-су жолында электр және жылу энергиясының аралас өндірісі кезінде жылудың минималды жоғалуы болады.
Салқындату мұнарасы – конденсациялық турбиналардың ажырамас бөлігі болып табылады. Ол пайдаланылған буды салқындатады, бірақ бізде ол жоқ, өйткені станцияның негізгі міндеті электр энергиясынан гөрі жылу энергиясын өндіру болып табылады. 100% отын жағылған кезде оның 78%-ы жылуға кетеді, ал электр энергиясын біз ілеспе өндіреміз.
Бізде салқындатқыш мұнаралардың жоқтығынан, электр мен жылу энергиясын өндіруге жұмсалатын отынның ең төмен меншікті шығыны бар. Басқа станцияларда мұндай көрсеткіштер жоқ. Егер сандарға көңіл бөлсек, мен деректермен бөлісейін: мысалы, 2023 жылы шартты отынның меншікті шығыны ЭЭ өндіруге 157,3 г/кВт*сағ, ЖЭ өндіруге 161 кг/Гкал құрады. Егер біз бұл деректерді 3-ЖЭО техникалық-экономикалық көрсеткіштерімен салыстыратын болсақ, онда олардың меншікті шығыны 3,3 есе, ал 2-ЖЭО-да – 2,7 есе жоғары. Яғни, біз отынды барынша аз жағу арқылы электр және жылу энергиясын көбірек өндіреміз – және шығарындылар аз. Бұл өте керемет!
Бүгінгі таңда 1-ЖЭО-да белгіленген электр қуаты 145 МВт, белгіленген жылу қуаты – 1203 Гкал. Орташа алғанда, 1-ЖЭО жыл сайын 370÷486 млн кВт*сағ электр энергиясын және 1,2÷1,4 млн Гкал жылу энергиясын өндіреді.
Сондай-ақ, біздің «АлЭС» АҚ компаниясы үлкен Алматы қаласын 70% көлемінде жылумен, ал Алматы облысын, Алматыны қоса алғанда, 70% көлемінде электр энергиясымен қамтамасыз ететіндігімен бөліскім келеді.
Біздің станцияның штаты бойынша – үш жүз елу мың жұмыскер, оның ішінде жүз елу алтысы – ауысым қызметкерлері, сексен алтысы – ИТЖ (шеберлер, мамандар, қызметкерлер мен басшылар). Күн сайын отыз екіден отыз төрт адамға дейін ауысымға шығады және электр станцияның негізгі және қосалқы жабдықтарына қызмет көрсетеді.
1-ЖЭО персоналы – өз ісінің кәсіпқойлары екенін атап өтемін. Бұл станцияның тоқсан жылға жуық уақыт бойы Алматы қаласын электр және жылу энергиясымен қамтамасыз ете отырып, табысты, сенімді жұмыс істеуінің аса маңызды факторы.
Біздің қызметкерлердің кәсібилігі мен жауапкершілігін атап өтпеуге болмайды. Ол қарапайым жұмыс күндерінде ғана емес, сонымен қатар ел тарихындағы ең қиын жағдайларда да көрінді.
Біздің қызметкерлер ковид жағдайында, соңғы пандемияны еске түсірейік, сондай-ақ 2022 жылғы қаңтардағы оқиғаларда жұмысын жалғастырған. Ел басшылығы ковид кезінде белгілі бір нұсқаулар орнатқанда қандай қиын жағдай болғанын бәріміз білеміз. Қала бірнеше айға жабылып, халық негізгі тауарлардан айырылған кез еді, бірақ біздің қызметкерлердің негізгі бөлігі жұмыс істеуге ниет білдірді.
Әрине, алғашқы екі аптада қызметкерлерді жұмысқа жеткізуде қиындықтар болды. Содан кейін біз өзара көмек ұйымдастырып, қала тұрғындарының тіршілігін қамтамасыз ету үшін қажетті негізгі өнім өндірісін бұзбай пандемиядан өттік.
«АлЭС» АҚ ұжымы қаңтар оқиғалары күндері де жұмылдырылды. Барлығы туындаған қауіпті түсінді, бірақ бәрі де ЖЭО-ның жұмыс істеуі қаншалықты маңызды екенін түсінді. Біз агрессивті тобырдың электр станциясының айналасында жүргенін көрдік және олар біздің жаққа бұрылмасын деп дұға еттік. Толығырақ айтатын болсақ, көпшіліктің назарын аудармас үшін, біз барлық кіреберістерді құлыптап, периметр бойынша жарықтандыруды толығымен өшірдік.
Ол кезде бізге ешкім нұсқау берген жоқ. «Таңға дейін ұста» деді. Осы қиын күндерде мен станцияның негізгі үйлестірушісі болдым және менің мойныма жүктелген барлық жауапкершілікті түсіндім. Бізге өндірістік мәселелерді ғана емес, қарапайым тұрмыстық мәселелерді де шешуге тура келді. Қызметкерлерді қалай тамақтандыру керек (асхана жұмыс істемеді), демалысты қалай ұйымдастыру керек (станцияның периметрінен шығу қауіпті болды). Бұл дегеніміз, адамдарды тікелей станция аумағында демалу үшін орналастыру керек.
Бірінші күні біз тәуекелге бел буып, көлікпен жақын маңдағы дүкенге шықтық, тамақ алдық. Осы сәтте, митингке шыққан агрессорлар біздің көлігімізді алып кетуге тырысты, біз оларды алдап, ЖЭО-ға азық-түлікпен оралдық. Қаңтар оқиғалары кезінде біз тәулік бойғы жұмысқа көштік. Жедел персоналдың жұмыс кестесін түзетуге тура келді. Бастама жұмысшылардың өздерінен шықты.
Сонда күндізгі қызметкерлер тоғыз сағат, түнгі қызметкерлер он бес сағат жұмыс істеді. Олар мұнда түнеді, автобустар болмады, қаладан шығу мүмкін емес. Оларды, өзімнің әріптестерімді, осындай сынақтардан бірге өткеннен соң, «Көрінбейтін майданның жауынгерлері» деп атағым келеді. Мінезіміз бен төзімділігімізді көрсете отырып, біз одан да ұйымдаса түстік. Мен өндірісіміз, оның тарихы және әріптестерім туралы әлі де көп айта аламын. Бірақ, менің жүрегімнен және жанымның тереңінен шыққан қарапайым және шынайы сөздермен аяқтағым келеді: «Мен осы өндірісте жұмыс істегенімді және осындай батыл, кәсіби 1-ЖЭО ұжымының бір бөлігі екенімді мақтан тұтамын».