Тарих жолдары: Фаина Закариевна ЮСУПОВА, хим-технолог, ПТО-1 ТЭЦ инженері. Б.Оразбаева, зейнеткер

«1936 жылы ата-анам Қазаннан Алматыға көшіп келді. Ал 1937 жылдың 13 қаңтарында әкем 1-ЖЭО-ға паровозда лайнер болып жұмысқа орналасты. Әкем вокзалға келгенде мұнда 350-400-дей адам жұмыс істеп жатқан. Ал 1-ден 4-ші қазандыққа дейін бір адам ғана қызмет етті.

Әлі вокзал маңындағы блиндажда тұрған кезіміз есімде, көмірді пойызбен әкеліп, қазандыққа конвейерлермен жеткізетінін көрдім. Бала кезімде мен де әр қазандықтағы күлшілердің ыстық күлді арбаларға тиеп, арғы жаққа апарып тастағанын көрдім. Сосын көліктер келіп, күл үйіндісіне апарды. Тек 5-ші және 6-шы қазандықтарды қосқанда ғана күл үйіндісін салуға кірісті.

Вокзалдың әу бастан өз үйлері болды. Соғысқа дейін – негізінен казармалар. Мысалы, біз Ремесленная көшесіндегі казармада тұрдық, инженерлерге арналған жеке үй де болды. Содан кейін олар бірнеше екі қабатты 8 пәтерлі үйлер салып, әлі күнге дейін адамдар тұрады. Станцияның өз балабақшалары, демалыс үйі, амбулатория, балалар лагерлері болды. Техникумда оқып жүргенімде, жазғы демалыста «Энергетик» балалар лагерінде мұғалім болып жұмыс істедім.

Содан көп жылдар бойы біздің отбасы басқа энергетиктердің отбасылары сияқты екі қабатты станция ғимаратында тұрды. Біз көп балалы отбасы болдық – жеті бала, тек әкем жұмыс істеді. 18 жасымда көшеге шығып, орындықта кітаптарды жайғастырып, дипломдық жобамды жазғаным есімде – мен өнеркәсіптік кәсіпорында химия-технолог мамандығын оқып жүргенмін.

Сонда мен өте арық, кішкентай едім… Бір күні маған 1-ЖЭО директоры Иван Иванович Овчинников түсті – ол да екінші қабаттағы біздің үйде тұратын, қай сыныпта оқитынымды сұрады. Мен техникумды бітіретінімді, ал әкем жанар-жағармай және көлік цехында машинист көмекшісі болып жұмыс істейтінін айттым.

Содан кейін Иван Иванович: «Жылу электр орталығында жұмыс істегіңіз келе ме?» – деп сұрады. Мен: «Иә, қалаймын» деп жауап бердім. «Әкем маған келсін», – деді директор. «Мен сізді ЖЭО-1-ге жіберу үшін хат дайындаймын». Сөйтіп, техникумды бітіріп, 1958 жылы 21 шілдеде бірден химия цехына су-көмірді таңдау бойынша лаборант болып жұмысқа орналастым.

Бір жыл лаборант болып жұмыс істедім, су тазартатын химиялық цехқа оператор болып ауыстырылдым. ЖЭО-1-де жаңа су тазарту қондырғысы салынғанда мені кезекші операторлардың ауысым бастығы етіп тағайындады, онда 9 жылдай жұмыс істедім. Кезекшілікте 4 әйел, 7 жігіт болған. Механизаторлар күндіз ғана жұмыс істеді, сондықтан түнгі ауысымда әйелдер бәрін өздері істеуге мәжбүр болды. Ол кезде жылу электр станцияларында автоматика жоқ еді. Ал сілті, күкірт, тұз қышқылы, фосфаттар, аммиакпен жұмыс істеуге тура келді. Турбина цехында үлкен цистерналар болды. Ал сүзгілер суды тазарту үшін резервуарларға 50 шелек тұз тиеу керек болды. Әлсіз әйелдер мұны істеуге мәжбүр болды. Сондықтан шелектерді бір жарым метр биіктікке көтеру үшін бізге турбиналық, қазандық цехының шеберлері мен ауысым бастықтары көмектесті. Адамдар жауап берді …

Содан кейін мені кенеттен өндірістік-техникалық бөлімге жұмысқа ауыстырды. Оқиға былай болды: жылу электр орталығының директоры Александр Парфентьевич Сараев біздің химиялық су тазарту қондырғысы арқылы келіп, темір кілтпен метрлік клапанды ашып жатқанымды көрді. Ол мені шақырып алып: «Ертең сен техникалық бөлімде инженер болып жұмыс істейсің» деді. Ол кезде кафедра меңгерушісі Михаил Абрамович Вайсман болатын. Директор ауысуын химия цехындағы жұмыс ауысымдық жұмыс және әйел адам үшін физикалық тұрғыдан қиын, ал техникалық-техникалық бөлімдегі жұмыс күндізгі жұмыс екенімен түсіндірді.

Бөлімшеде жылуды есептедім, кадрларды оқыттым, студенттермен жұмыс жасадым. Мен Энергетика институтымен және ғылыми-техникалық кітапханамен байланыста болдым. Сол жерде зейнеткерлікке шыққанша, тіпті зейнеткерлікке шыққаннан кейін 1996 жылға дейін жұмыс істедім.

Менің бүкіл өмірім станциямен байланысты. Мен AlES-пен байланыс әлі де сақталғанына қуаныштымын. Кезінде стансаның құрылысына қатысты мұрағат құжаттарын жинауға, фотосуреттерді таңдауға тура келді… Солардан ЖЭО-1 туралы көптеген қызықты мәліметтер алдым. Одан кейін станцияның 50 жылдығына арналған плакат жасалды.

Станцияны 1932 жылы орыстар мен жергілікті қазақтар, сондай-ақ поляктар, еврейлер мен жапон тұтқындары сала бастады. 1935 жылы 25 қазанда пайдалануға беріліп, 31 желтоқсанда іске қосылды. Содан кейін дәстүр болды – мерекеге жаңа кәсіпорынды іске қосу үшін станция Жаңа жыл қарсаңында іске қосылды.

Әр уақытта станцияда жұмыс істеген Қ.Б. Ысқақов (электр бөлімінің бастығы), А.Ж. Жакутов, Е.А. Әбітаев, кейін Энергетика, индустрия және сауда бірінші вице-министрі болды. Станция жұмыс істей бастаған алғашқы жылдары тәжірибелі жұмысшылар аз болғандықтан, жас мамандар бірден цех бастығының орынбасарлары мен бригадир болып тағайындалды. Біз сол жерде жаңа нәрселерді білдік; Жас жұмысшыларға кезекші инженерлер мен цех басшылары көмектесті. Мен барлық жабдықпен таныс болдым, сондықтан маған оңайырақ болды. Бәрін өзім үйрендім, өзгеге де үйреттім.

50-жылдардың екінші жартысында жоғары білікті мамандар шыға бастады. Соның ішінде Ресейден, мысалы, Томск және Иваново институттарынан кейін. Станция бірте-бірте кеңейді: бірінен соң бірі No5, 6, 7, 8 қазандықтары салынды, турбина цехында қуаттылығы төмен 4 турбина болғаны, содан кейін бесінші қуатты турбина салынғаны есімде.

Станцияда тек жақсы жағынан жұмыс істегенімді жиі есіме аламын, бәрі мені жақсы көретін, сыйлайтын. Бір кездері станцияда әкемнен бөлек ағам, ал нағашыларым жөндеуші болып жұмыс істеді. Жұмыс қиын болғанымен, мұнда жақсы жақтары көп болды. Мысалы, Ыстықкөлде өз үйлеріміз болды. Екі апталық жол жүру құны… 5 рубль! Үйлердің ақысын төлеген жоқпыз, тек асханадағы тамақты ғана төледік. Мен жыл сайын дерлік баратынмын. Бізді ақшамен ғана марапаттаған жоқ. Аудандық партия комитеті Балтық жағалауы елдеріне жолдама беріп, кейін жақсы жұмыс жасағаным үшін Болгарияға жолдама алғаным есімде. Вокзалдың арқасында, еңбегімнің арқасында осы жерлерді аралап қайттым.

…1996 жылы станция мен бүкіл энергетикалық кешен бельгиялықтарға сатылды. Үлкен әбігер болды. Содан кейін барлық станцияларда 1700-ге жуық адам жұмыссыз қалды. Бұрын комсомолдық, партиялық, одан кейін қоғамдық жұмыстарға араласқандықтан, басшылықпен сөйлесу үшін адамдар маған келетін.

Бірақ бельгиялықтар қазандықтар мен суды тазартуға қызмет көрсететіндерді ғана жұмыстан шығарған жоқ. Ал басшылықта 2-3 адам ғана қалды. Біраз уақыттан кейін станция директоры орнынан алынды. Ал мен 40 жылға жуық жылу электр орталығында жұмыс істеп, қараша айында кеттім.

Мен үшін вокзалдан кету өмірімдегі ең қиын кезең болды. Бәлкім, біздің көптеген энергетиктер үшін…»