Тарих жолдары: Фаина Закарьевна ЮСУПОВА, химик-технолог, ЖЭО-1 атындағы ПТО инженері. Б.Оразбаева, зейнеткер

«1936 жылы ата-анам Қазан қаласынан Алматыға көшіп келген. Ал 1937 жылы 13 қаңтарда әкем 1-ЖЭО-да паровоз жолдарын тексеруші болып жұмысқа орналасты. Әкем станцияға келгенде, мұнда 350-400 адам жұмыс істеген. Тек бір адамның өзі 1-ден 4-ші қазандыққа дейін қызмет атқарған.

Есімде, біз әлі станцияның жанындағы жеркепе үйде тұрған кезде, мен көмір пойызбен әкелініп, қазандыққа тасымалдаушылардың жеткізілгенін көріп өстім. Бала кезімде мен әр қазандықтың күлдерін арбаға салып, басқа жаққа апарып, төгіп жатқанын көретінмін. Содан кейін машиналар келіп, оны күл үйіндісіне алып кететін. 5-ші және 6-шы қазандықтар қосылған кезде ғана олар күл үйіндісін сала бастады.

Станция құрылғаннан бері өзінің үйлері болды. Соғысқа дейін негізінен барактар тұратын. Мысалы, біз Ремесленная көшесіндегі баракта тұрдық, инженерлер үшін бөлек үй болды. Содан кейін бірнеше екі қабатты 8 пәтерлі үйлер салынды, адамдар әлі де сол жерде тұрып жатыр. Станцияның өз балабақшалары, демалыс үйі, профилакторий, балалар лагерлері болды. Мен колледжде, жазғы демалыста оқып жүрген кезімде «Энергетик» балалар лагерінде тәрбиеші болып жұмыс істедім.

Содан кейін көптеген жылдар бойы біздің отбасымыз, басқа энергетиктердің отбасылары сияқты екі қабатты станцияның үйінде тұрдық. Бізде үлкен отбасы болды. Жеті бала, тек әкеміз жұмыс істеді. Мен 18 жасымда көшеге шығып, орындыққа кітап қойып, дипломдық жоба жазғаным әлі есімде. Мен өнеркәсіптік кәсіпорынның химик-технологы болып оқыдым.

Ол кезде мен өте арық едім, бірде үйіміздің екінші қабатында тұратын 1-ЖЭО директоры Иван Иванович Овчинников маған қай сыныпта оқитынымды сұрады. Мен техникумды бітіріп жатырмын, ал әкем жанармай – көлік цехында машинист көмекшісі болып жұмыс істейтіндігін айттым.

Содан кейін Иван Иванович: «ЖЭО-да жұмыс істегің келе ме?» деп сұрады. Мен: «Иә, Мен қалаймын», – деп жауап бердім. «Әкең маған келсін», – деді директор. «Мен сені 1-ЖЭО-ға жіберу үшін хат дайындаймын» деді ол. Сонымен, техникумды бітіргеннен кейін, 1958 жылдың 21 шілдесінде мен бірден химиялық цехқа, су, көмір алу зертханашысы болып жұмысқа шықтым.

Мен бір жыл зертханашы болып жұмыс істедім және аппаратшы ретінде химиялық су дайындау цехына ауыстырылдым. 1-ЖЭО-де жаңа су тазарту қондырғысы салынған кезде мені кезекші аппаратшылардың ауысым бастықтары етіп тағайындады, онда мен шамамен 9 жыл жұмыс істедім. Вахтада 4 әйел мен 7 жігіт жұмыс істедік. Слесарлар тек күндіз жұмыс істеді, сондықтан түнгі ауысымда әйелдер бәрін өздері жасауға мәжбүр болды. Ол кезде ЖЭО-да автоматика болған жоқ. Ал сілтімен, күкірт, тұз қышқылымен, фосфаттармен, аммиакпен жұмыс істеу керек болды. Турбина цехында үлкен цистерналар болды. Сүзгілер суды тазарту үшін резервуарларға 50 шелек тұз салу керек болатын. Мұны нәзік жанды әйелдер жасауы керек еді. Сондықтан шелектерді бір жарым метр биіктікке көтеруге бізге турбина, қазандық цехының шеберлері, ауысым бастықтары көмектесетін. Адамдар мейірімді еді ғой ол кезде …

Содан кейін мені күтпеген жерден өндірістік-техникалық бөлімге жұмысқа ауыстырды. Бұл былай болды: ЖЭО директоры Александр Парфентьевич Сараев біздің химиялық су тазартудан өтіп бара жатып, метрлік ысырманы темір кілтпен ашып жатқанымды көрді. Ол жай ғана мені шақырып: «Ертең ӨТБ-ға кел, инженер боласың», – деді. Ол кезде бөлім бастығы Вайсман Михаил Абрамович болатын. Директор химцехтағы жұмыс әйел үшін ауысымдық және физикалық тұрғыдан ауыр екенін атып, ал ӨТБ-дегі жұмыс күндізгі жұмыс екенін түсіндірді.

Бөлімде мен жылуды санадым, кадрлар даярлаумен айналыстым, студенттермен жұмыс жасадым. Мен энергетика институтымен, ғылыми-техникалық кітапханамен байланыста болдым. Онда мен зейнеткерлікке шыққанға дейін, тіпті 1996 жылға дейін зейнеткерлікке шыққаннан кейін де жұмыс істедім.

Менің бүкіл өмірім станциямен байланысты. АлЭС-пен байланыстар әлі де сақталғанына қуаныштымын. Бір кездері мен станция құрылысы бойынша мұрағаттық құжаттарды жинауға, олардың суреттерін таңдауға тура келді, мен 1-ЖЭО туралы көптеген қызықты нәрселерді білдім. Содан кейін станцияның 50 жылдығына арналған плакат жасалды.

Станцияны 1932 жылы орыс және жергілікті қазақтар, сондай-ақ поляктар, еврейлер мен жапондықтар сала бастаған. 1935 жылы 25 қазанда ол пайдалануға беріліп, 31 желтоқсанда іске қосылған. Содан кейін дәстүр болатын – мерекеге орай жаңа кәсіпорынды, Жаңа жыл қарсаңында станцияны іске қосты.

Станцияда кезінде К.Б.Ысқақов (электр цехының бастығы), А.Ж. Жақұтов, Е. Әбитаев жұмыс істеген, ол кейін Энергетика, индустрия және сауда бірінші вице-министрі болды. Станция жұмысының алғашқы жылдарында тәжірибелі қызметкерлер аз болды, сондықтан жас мамандарды бірден цех бастықтарының орынбасарлары, шеберлер тағайындады. Біз жаңа нәрселерді үйрендік, содан кейін курстарға адамдар аз жіберілді. Жас қызметкерлерге кезекші инженерлер, цех бастықтары көмектесті. Мен барлық жабдықтармен таныс едім, сондықтан маған оңайырақ болды. Мен бәрін өзім үйрендім және басқаларға үйреттім.

50-ші жылдардың екінші жартысында жоғары білікті мамандар шыға бастады. Оның ішінде Ресейден, мысалы, Томск, Иваново институттарынан келді. Біртіндеп және станция кеңейе түсті: №5, 6, 7, 8 қазандықтар бірінен соң бірі салынды. Турбина цехында 4 төмен қуатты турбина болатыг, кейіннен бесінші қуатты турбина салынды.

Мен станциядағы жұмысты тек жақсы жағынан ғана есіме аламын, бәрі маған жақсы қарады және құрметтеді. Станцияда бір кездері біздің отбасымыздан әкемізден басқа ағам, немере ағаларым жөндеуші болып жұмыс істеді. Жұмыс қиын болғанымен, мұнда көптеген жақсы нәрселер болды. Мысалы, Ыстықкөлде өз үйлеріміз болатын. Екі аптаға жолдама 5 рубль болды! Үйлер үшін біз төлемейтінбіз, тек асханада тамақтану үшін ғана ақша шығаратынбыз. Мен ол жерге жыл сайын баратынмын. Бізге ол кезде сыйақы бермейтін. Менің есімде, партияның аудандық комитетінен Балтық елдеріне жолдама берілді, содан кейін жақсы жұмысыс үшін Болгарияға жолдама берілді. Станцияның арқасында осы жерлерге бардым.

…1996 жылы станция мен бүкіл энергетикалық кешен бельгиялықтарға сатылды. Үлкен дүрбелең болды. Содан кейін барлық станцияларда 1700-ге жуық адам жұмыссыз қалды. Мен бұрын комсомол, партия, содан кейін қоғамдық жұмыстармен айналысқандықтан, басшылықпен сөйлесу үшін маған адамдар келді.

Бірақ бельгиялықтар қазандықтарға, суды тазартуға қызмет еткендерді ғана жұмыстан шығарған жоқ. Ал басқармада тек 2-3 адам қалдырды. Біраз уақыттан кейін станция директорларын да жұмыстан шығарды. Мен қараша айында ЖЭО-да 40 жылға жуық жұмыс істеп, жұмыстан кеттім.

Мен үшін станциядан кету өмірдегі ең қиын кезең болды. Бәріне де оңай болған жоқ деп ойлаймын…»