Табиғи климаттық тәуекелдер: Физикалық климаттық тәуекелдер
Табиғи-климаттық тәуекелдерді климаттың өзгеруінен туындайтын физикалық Климаттық тәуекелдерге (мысалы, су тасқыны мен өрт) және қоршаған ортаның деградациясының салдарымен байланысты экологиялық тәуекелдерге, соның ішінде жаңа климаттық жағдайда табиғи ресурстар мен экожүйелік қызметтерді шамадан тыс тұтынуға бөлуге болады. Мұндай тәуекелдер бірінші кезекте айтарлықтай дәрежеде және ESG практикасын қолдану тұрғысынан ірі компаниялар ұшырайды. Бұл пайданың төмендеуіне, операциялық және күрделі шығындардың өсуіне, қарызды қаржыландыру құнының өсуіне және соның салдарынан көміртекті көп қажет ететін компаниялардың қарыз жүктемесінің өсуіне әкеледі.
Климаттың өзгеруі өзімен бірге әртүрлі тәуекелдерді – қаржылық, реттеуші және, әрине, климаттың өзгеруінің физикалық тәуекелдерін (экстремалды Климаттық тәуекелдер) алып жүреді.
Физикалық қауіптер қолайсыз метеорологиялық жағдайлар мен табиғи апаттардың басталуымен байланысты. Олар климаттың болжамдылығының төмендеуі және қауіпті гидрометеорологиялық құбылыстардың (құрғақшылық, су тасқыны, су тасқыны, дауыл, ұзаққа созылған нөсер жаңбыр, үлкен бұршақ және т.б.) көбеюі түрінде жүзеге асырылады.
Климаттың өзгеруі, оның соңғы онжылдықтағы тез жылынуы экстремалды Климаттық құбылыстардың саны мен қарқындылығының артуына әкеледі. Ал олар, өз кезегінде, метеорологиялық құбылыстармен бірге табиғи апаттар мен төтенше жағдайлардың туындауына, соның салдарынан елеулі қаржылық залалдарға, қоршаған ортаға елеулі зиян келтіруге әкеп соғуы мүмкін. Климаттың өзгеруі адам мен биологиялық әртүрлілікке, сондай-ақ экономиканың әртүрлі секторларына теріс әсер етеді.
Қазақстанның климаты қыза түсуде: 1961-1990 жылдар кезеңімен салыстырғанда, 1991-2023 жылдары республика аумағы бойынша жылдық температура орта есеппен 0,9°C-қа көтерілді.
Температура 30-35 °C-тан жоғары күндер санының тұрақты өсуі байқалады, бұл әсіресе республиканың оңтүстігінде, оңтүстік-батысында және батысында байқалады. Климаттың өзгеруіне байланысты Қазақстанда қалыптан тыс жылу жағдайлары жиі тіркелуде.
Мысалы, 2023 жылы температура климаттық нормадан 1,92 °С-қа асып, рекордтық деңгейге жетті, бұл 2013 жылғы алдыңғы рекордты 1,89 °С-пен жаңартты.
Бұған жол бермеу үшін екі бағытта әрекет ету керек: атмосфераға парниктік газдар шығарындыларын азайту және ағымдағы және алдағы өзгерістерге бейімделу.
Мұндай оқиғалардың тәуекелдерін нақты болжау және бағалау, сондай-ақ осындай қолайсыз климаттық құбылыстарға бейімделу жоспарларын уақтылы әзірлеу қажет.
Физикалық климаттық тәуекелдерді келесі көздер бойынша бағалау қажет:
Атмосфера: өте қатты жел (соның ішінде дауыл, дауыл, торнадо), құрғақшылық, аяз, қалыптан тыс жылу (суық), үлкен бұршақ, қалыптан тыс жауын-шашын, найзағай, өте жоғары өрт қаупі.
Гидросфера: су тасқыны (су тасқыны, су тасқыны, кептеліс, қатты нөсер салдарынан), арнаның деформациясы, дүниежүзілік мұхит деңгейінің көтерілуі.
Криосфера және литосфера: қар көшкіні, көшкін, сел, карст және басқа құбылыстар.
Экстремалды Климаттық құбылыстардың сипаты мен ауырлығы тек осы құбылыстарға ғана емес, сонымен қатар сезімталдық пен осалдыққа да байланысты.
Қолайсыз салдарлар аумақ халқының, инфрақұрылымның, өнеркәсіптің немесе тұтастай қоғамның қалыпты жұмыс істеуінде кең ауқымды залал келтіретін және күрт өзгерістерге әкеп соқтыратын жағдайларда апаттар болып саналады. Климаттық экстремалды құбылыстарға, экспозицияға және осалдыққа көптеген факторлар әсер етеді, соның ішінде адам әрекеті нәтижесінде климаттың өзгеруі, климаттың табиғи өзгергіштігі, әртүрлі метеорологиялық құбылыстар және экстремалды климаттық құбылыстар қаупі бар аумақтың әлеуметтік-экономикалық дамуы. Мұның бәрі тәуекелдерді бағалауда ескерілуі керек.
Қазіргі уақытта адамзат қоршаған ортаның жай-күйі туралы көбірек ақпаратқа ие және есептеу мүмкіндіктерін жақсартты. Ғалымдар әзірлеген әдістеме арқылы экожүйе мен климатқа байланысты тәуекелдерді талдауға және рельефті ескере отырып, климаттық жағдайлар мен қашықтағы көздерден алынған жер бетінің күйі арасындағы функционалдық байланыстарды табуға болады. Дегенмен, жүйелердің күрделілігіне байланысты болашақ өзгерістерді болжау мүмкіндіктері шектеулі екенін атап өткен жөн. Көп жағдайда белгілі тепе-теңдік мәндері арасындағы мәндерді әр түрлі жерлерде және уақыт нүктелерінде сипаттауға және есептеуге болады, өйткені жүйелер дәл болжау үшін тым күрделі.