АлЭС тарихы туралы «АлЭС» АҚ Жөндеу басқармасының бастығы Владимир Шмелев баяндайды
– «АлЭС» АҚ тарихы өте қызықты. Мен оны төрт кезеңге бөлер едім.
Мұның бәрі 1935 жылы қуаты 3 МВт бір бу қазандығы мен турбоагрегат пайдалануға берілген Алматы орталық электр станциясының (А – атом электр станциясының) құрылысынан басталды.
ОЭС отын беру ғимаратының құрылысы, 1935 ж.
Әрі қарай өңір дамып жатты, Ұлы Отан соғысы болды, өнеркәсіпке көбірек электр қуаты қажет болды. Нәтижесінде 1942 жылы таулардың бойымен су электр станциясын салына басталды. Ол Алматы ГЭС каскады деп аталды. 1944 жылы ГЭС-9, 10,11 пайдалануға берілді.
ГЭС-9
1959 жылға дейін осы электр станцияларында жаңа қондырғылар салынып, пайдалануға берілді. Осы кезеңде 1-ЖЭО-де барлығы 7 бу қазандығы және 7 бу турбоагрегаты енгізілді, ал Каскад ГЭС-інде ГЭС-11-ден ГЭС-1-ге дейін гидроагрегаттар мен гидроэлектростанциялар енгізілді. 1943 жылы Алматы ОЭС және Каскад ГЭС базасында «Қазақэнерго» Қазақ аудандық энергетикалық басқармасы («Қазақэнерго» ҚАЭБ) құрылды. Осы екі электр станциясының құрылысымен Алматы электр желілері салынды және дамыды, олар да «Қазақэнерго» ҚАЭБ-ның құрамына кірді. Осылайша, менің ойымша, алғашқы тарихи кезең аяқталды. Бұл қызықты, өйткені тәжірибе мен технологияның жоқтығына қарамастан, КСРО-ның жас мемлекеті құрылды. Бұрынғы барлық республикаларға әсер еткен соғысқа қарамастан, энергетикадағы, оның ішінде Алматы өңіріндегі жаңа қуаттарды қалпына келтіру және іске қосу зор қарқынмен жүріп жатты. Қалпына келтіру және дамыту үшін елге электр қуаты қажет. Ауадай қажет болды! Іле Алатауының жартасты жыныстарында Каскад ГЭС-інің өте ауқымды суағарының қалай қазылғанын айтып жеткізу мүмкін емес! Ол кезде бүгінгідей құралдар мен технологиялар болмаған.
1-ЖЭО
1960 жылдан бастап Алматы өңірінде энергетика саласының екінші тынысы ашылды. Екінші даму кезеңіне аяқ басты. Сол А-АОЭС базасында қалада орталықтандырылған жылумен жабдықтау салынып, пайдалануға беріле бастады. Сол жылдан бастап Алматы ОЭО №1 жылу электр орталығы, яғни Алматы 1-ЖЭО деп атала бастады. Алматыдағы өнеркәсіп пен халық көптен күткен жылуды ала бастады. Отын іздеудің, пеш қалай жанып жатыр деп алаңдаудың қажеті жоқ. Қалада салынып жатқан жылу желілері де «Қазақэнерго» ҚАЭБ теңгерімінде болды. Алматы өңірі қарқынды дамып жатты. Одан да көбірек электр және жылу қажет болды.
1960 жылдан 1996 жылға дейінгі кезеңде жаңа алты бу қазандығын, жеті су жылыту қазандығын, үш турбоагрегатты пайдалануға бере отырып, Алматы 1-ЖЭО кеңейтілді. Бұрын салынған қазандық агрегаттары мен турбоагрегаттар қатты тозғандықтан пайдаланудан шығарылды және бөлшектелді. Мен соңғы қондырғыларды бөлшектеуге де қатысқан болатынмын. 1963 жылдан бастап «Қазақэнерго» ҚАЭБ аудандық энергетикалық басқармасы («Алматы-Атаэнерго» АЭБ) болып өзгертілді. Бұл өз электр станциялары, жылу желілері, облыстық және қалалық желілері бар Алматы энергожүйесі болды. Энергия жүйесінде кезекпен Алматы МАЭС (қазіргі 3-ЖЭО), Қапшағай ГЭС, Алматы 2-ЖЭО салынды және пайдалануға берілді. Қалалық 6/35 кВ электр және облыстық /110/220кВ электр желілері салынды және пайдалануға берілді.
Қапшағай ГЭС гидрогенератор роторын монтаждау
Үлкен диаметрлі құбырлары 1000 мм-ге дейінгі қалалық магистральдық жылу желілері дамыды.1972 жылы Алматы энергожүйесінің жылу желілерінің құрамына бұрын Алматы мақта-мата комбинатына (АММК) тиесілі Батыс аудандық қазандық (БАҚ) кірді. 1980 жылы жылу көздерінің жылу энергетикалық жабдықтарын жөндеу үшін «Энергожөндеу» ӨЖК немесе «ЭР» ӨЖК жөндеу құрылымдық бөлімшесі құрылды. Екінші тарихи кезең энергия көздері мен жылу және электр энергиясы желілерін қайта құру мен жаңа құрылыстың үлкен көлеміне байланысты болды.
БЖК
Ұзақтығы бойынша үшінші тарихи кезең ең қысқа, бірақ өте маңызды болды. Бұл 1996 жылдан 2007 жылға дейінгі кезең болды. Осы уақыт аралығында Алматы энергожүйесінде айтарлықтай даму болған жоқ. КСРО ыдырағаннан кейін Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасып жатты. Осы кезеңде бұрынғы республикалар арасындағы бұзылған экономикалық байланыстар жағдайында дербес өмір сүру, энергетика секторында, оның ішінде Алматы энергожүйесінде жабдықтардың жұмысқа қабілеттілігін қолдау бойынша зор күш-жігер жұмсау қажет болды. Адамдардың жалақысы аз болды, жөндеуге қажетті қосалқы бөлшектері болмады, бірақ жұмыскерлер энергия жабдықтарының жұмысын тоқтатуға жол бермеді. Осы тарихи кезеңде Алматы энергожүйесін 1996 жылы бельгиялық «Трактебель» компаниясы жекешелендірді, «Алматы ПауэрКонсолидейтед» ЖАҚ немесе «АПК» ЖАҚ деп аталды. 1998 жылы ЖЭО отын-көлік цехтарының базасында теміржол жүктерін түсіруге және теміржол жолдарына қызмет көрсетуге арналған цпвт жаңа құрылымдық бөлімшесі құрылды. 2000 жылы екі өзгеріс болды – ҚРЗ «Батыс жылу кешені» немесе «БТК» деп атала бастады, ал «АӨК» ЖАҚ 2001 жылға дейін «ҚазТрансГаз» ЖАҚ құрамына өтті. Содан кейін компания Алматы әкімдігіне берілді. 2007 жылы жалпы энергия жүйесінен энергия көздері бөлініп, «Алматы электр станциялары» АҚ немесе «АлЭС» АҚ қазіргі құрамда құрылды: 1-ЖЭО, 2-ЖЭО, 3-ЖЭО, БТК, Қапшағай ГЭС, Каскад ГЭС, ОҚТО, «Энергожөндеу» ӨБК.
Сонымен, 2007 жылдан бастап, яғни «Алматы электр станциялары» АҚ немесе «АлЭС» АҚ құрылғаннан бері жалғасып келе жатқан біздің энергетикалық қоғамымыздың бүгінгі төртінші кезеңі. Қазіргі уақытта бұл кезең жаңғырту, жаңа қуаттарды іске қосу, энергия көздерінде реконструкциялар жүргізу кезеңінің қайта басталуымен белгіленді.
1-ЖЭО Жылу қабылдау пункті
Осылайша 1-ЖЭО жылу қабылдау пункті, 2-ЖЭО-дегі №8 энергетикалық бу қазандығы салынып, пайдалануға берілді, 1-ЖЭО жұмысы табиғи газға толығымен ауыстырылды. 1-ЖЭО, 2-ЖЭО, 3-ЖЭО, Қапшағай ГЭС, Каскад ГЭС-те жаңа құрылыс жобалары әзірленуде. Бұл тарихи кезең жаңару кезеңі болады.
ЖЭО-2 бойлер орнатылған жұмыс бөлмесі
Әрине, біздің компанияның әрбір тарихи кезеңін кеңірек көрсетуге болады, бірақ мен негізгі ойларды бөліп көрсете отырып, бәрін қысқаша айтуға тырыстым.